Adimen artifiziala (AA) zientzia egiteko modua errotik eraldatzen ari da. Urteetan zehar AA zientzia gogorrek eta konputazionalek aztertu bazuten, gaur egun zeharkako tresna gisa ikusten da, ikerketa zientifikoaren irismena anplifikatzeko eta aurkikuntza bizkortzeko gai dena. Diagnostiko hori partekatzen dute Europako Parlamentuaren “Generative AI and Scientific Development” ekitaldiak eta Europako Batzordeak egin berri duen AI in Science txostenak.
Dokumentuak, zientzian AAren Europako etorkizuneko politika baterako oinarri gisa balio duenak, defendatzen du Batasunak estrategikoki posizionatu behar duela teknologia horien potentzial eraldatzailea aprobetxatzeko. Bere anbizioa argia da: AA Europako ekosistema zientifiko osoan integratzea, ez soilik tresna bat gehiago gisa, baizik eta aurkikuntzak bultzatzeko, produktibitatea hobetzeko eta maila globalean lehiatzeko ardatz estruktural gisa.
Ikuspegi horretan, AAk ez du ikertzailea ordezkatzen, baina bere zeregina berrkonfiguratzen du. Berrikuspen bibliografikoen automatizaziotik hipotesiak sortzeraino edo laborategi autonomoetan esperimentuak diseinatzeraino, AA presente dago jada prozesu zientifikoaren etapa askotan. AlphaFold bezalako adibideek — proteinak tolestearen arazoa konpondu zuen DeepMind sistema — erakusten dute AAk nola desblokea ditzakeen hamarkada asko konpondu gabe zeramatzaten erronkak.
Adimen artifizial sortzailea zientzia eraldatzen ari da, aurkikuntzak bizkortzen, baina baita erronka etikoak eta osotasunekoak planteatzen ere.
Batzordeak ohartarazi du, hala ere, eraldaketa horrek arriskuak dituela. Horien artean, honako hauek nabarmentzen dira: integritate zientifikoan duen eragina, eredu sortzaileen gardentasun falta, alborapenen ugalketa eta prozesu zientifikoaren etapa jakin batzuetan giza kontrola galtzeko aukera. Gainera, azpiegituretarako, talenturako eta datuetarako sarbidean gero eta desberdintasun handiagoak daudela adierazi du, bai Europako eskualdeen artean, bai sektore publikoaren eta pribatuaren artean.
Testuinguru horretan, proposatutako politikak zientzian AA modu arduratsuan garatzeko eta onartzeko ingurune egokia sortzea aurreikusten du. Horrek inbertsio estrategikoak, azpiegitura konputazionaletarako eta datuetarako sarbidea, diziplinarteko talentuaren prestakuntza eta AAren laguntzarekin sortutako aurrerapen zientifikoetan konfiantza publikoa indartuko duten berme etikoak eskatzen ditu.
Funtsezko zutabeetako bat da AAren erabilera aurreraturako prestatutako komunitate zientifiko bat sustatzea. Horren barruan sartzen da trebetasun hibridoei buruzko prestakuntza, baita figura profesional berriak sustatzea ere, hala nola ikerketa ingeniariak edo datu kudeatzaileak. Aniztasunaren garrantzia ere aitortzen da: hori gabe, AAren alborapenek lehendik dauden desberdintasunak indartu litzakete.
Europak AA zientzian integratzeko politika estrategiko bat hartu behar du, gardentasuna, aniztasuna eta konfiantza publikoa bermatuz.
Dokumentuak, era berean, maila guztietako eragileak inplikatuko dituen elkarlaneko gobernantzaren beharra nabarmentzen du — unibertsitateetatik eta zentro teknologikoetatik hasi eta eskualdeko administrazioetaraino —, teknologia horiek modu ekitatiboan hartuko direla bermatzeko. Hori bereziki garrantzitsua da AA zientifikoaren onurak lortzeko lurralde-arrakala saihestu nahi bada.
Europako Parlamentuaren ekitaldiak ikuspegi hori osatzen du, zientziako AA sortzailearen mugei buruzko eztabaida zabaltzen baitu. Bertan nabarmendu zen tresna horiek ezagutzaren ekoizpena izugarri bizkortu dezaketen arren, egiaztagarritasuna edo originaltasuna bezalako printzipioak ere mehatxatu ditzaketela, kontuz ezartzen ez badira. Eztabaidatu zen, adibidez, nola diseinatu behar diren sistema sortzaileak funtsezko balio zientifikoak errespetatzeko eta nola ziurtatu emaitzak esplikagarriak eta erreproduzitzeko modukoak direla.
Azken batean, txostena eta parlamentuko eztabaida bat datoz une erabakigarri baten aurrean gaudela esatean. Europak aro zientifiko berri baten buru izateko aukera du, bikaintasun teknologikoa printzipio etikoekin eta ikuspegi inklusiboarekin konbinatzeko gai bada. Helburua ez da soilik AA zientziari aplikatzea, baizik eta Europako sistema zientifikoa bera birdiseinatzea, bere sustraitik adimen artifiziala barne har dezan aurkikuntzaren motor gisa, gardentasunez, erantzukizunez eta onura sozialarekin.
