Gero eta zalantzagarriagoa den testuinguru global batean, Europak orain arte ikusi gabeko arrisku-konbinazio bati egin behar dio aurre, erantzuteko eta aurrea hartzeko gaitasun tradizionalei desafio eginez. Horixe adierazten du Europako Batzordeko Joint Research Centre erakundeak egin berri duen Analysis of Risks Europe is Facing (2025) txostenak. Gaur egungo 47 mehatxu aztertzen ditu, bai naturalak, bai giza jarduerak eragindakoak. Helburua: oinarri zientifiko bat eskaintzea, Europa mailan arriskuak eta mehatxuak ebaluatzeko sistema komun bat garatzeko, hori baita Europar Batasunaren Prestaketa Estrategia berriaren giltzarria.

Txostenak egiaztatzen du Europako arrisku-paisaia askotarikoa, zatikatua eta biziki interkonektatua dela. Modu isolatuan gertatu ordez, arriskuak bata besteari kateatzen zaizkio, elkar larriagotzen dute, eta ondorioak dituzte ur-jauzi bidezko moduan, azpiegitura kritikoetan, osasun-sistemetan, hornidura-kateetan eta gizarte-kohesioan. Muturreko fenomeno klimatikoak, zibererasoak, pandemiak, gatazka armatuak edo desinformazioa mehatxu multzo bat dira, non zeharkako inpaktuak —ez hain agerikoak— zuzenekoak baino azkarrago hazten ari diren.

Txostenaren mezu gakoetako bat da egungo arrisku gehienak mugaz gaindikoak, emergenteak, klimatikoki baldintzatuak edo, probabilitate gutxikoak baina eragin handikoak direla (HILP, ingelesezko siglengatik). Konbinazio horrek arriskuaren gobernantza berri bat eskatzen du: sistemikoa, prospektiboa, zientzian oinarritua eta gizarteko sektore edo esparru guztiek partekatua.

Europak gero eta interkonektatuagoak eta mugaz gaindikoak diren arriskuei aurre egin behar die, eta arrisku horiek gobernantza aurreratua eskatzen dute.

Elkarri lotutako arriskuak trantsizioan dagoen mundu batean

Aztertutako arriskuak baso-suteak, lehorteak, disrupzio teknologikoak, gaixotasun infekziosoak, tentsio geopolitikoak edo muturreko gertaera espazialak dira. Horietako asko aldi berean hainbat kategoriatan biltzen dira. Adibidez, muturreko lehorteak (klimatikoa) suteak (ingurumenekoa), elikadura-eskasia (biologikoa), migrazio behartuak (soziala) edo protestak (politikoa) eragin ditzake. Edo eraso zibernetiko batek funtsezko zerbitzuak eten ditzake, galera ekonomiko masiboak sortu eta konfiantza instituzionala higatu.

Arrisku horiek bultzatzen dituzten faktoreak ere sistemikoak direla azpimarratzen du txostenak: klima aldaketa, gobernantzaren ahultzea, tentsio geopolitikoak, urbanizazio azeleratua eta ingurumenaren degradazioa agertzen dira ohikoenen artean. “Driver” horiek lehendik zeuden arriskuak areagotzeaz gain, konbinazio eta zaurgarritasun-baldintza berriak sortzen dituzte. Gaizki planifikatutako urbanizazioak, adibidez, areagotu egiten du lurrikaren, uholdeen edo poluzio atmosferikoaren eragina.

Klima-aldaketa mehatxuen biderkatzaile

Txostenak mehatxu sorta zabala jorratzen badu ere, klima aldaketaren zeharkako papera nabarmentzen du. Ez da soilik arrisku-faktore bat, baizik eta beste arrisku askoren maiztasuna, zorroztasuna eta irismena areagotzen dituen biderkatzaile bat.

Halaber, txostenak ohartarazten du Lurreko sistemetan itzulerarik gabeko hainbat puntu gertu daudela (Earth System Tipping Points), hala nola Artikoko urtzea edo ekosistema gakoen kolapsoa. Atalase horietara iristeak aldaketa atzeraezinak eragin litzake, eta kontinenteko bizi-baldintzak errotik aldatuko lirateke. Horregatik, arrisku gertaezintzat hartzeari utzi eta ebaluazio estrategikoetan lehentasunez sartzea proposatu du.

Klima-aldaketak mehatxuen biderkatzaile gisa jokatzen du, eta erresilientzia-estrategia guztietan txertatu behar da.

Aurrea hartzearen kultura europarrerantz

Txostenak proposatzen duen aurrerapen garrantzitsuenetako bat da prospektiba-metodoak txertatzea arriskuaren kudeaketan. Iraganeko joerak estrapolatzera mugatu beharrean, etorkizun posibleak esploratzera gonbidatzen du, eszenarioen, joera globalen analisien edo Polycrisis Toolkit bezalako tresnen bidez. Ikuspegi horrek egitura-ahuleziak identifikatzen eta ezustekoetarako prestatzen laguntzen du.

Egungo sistemaren gabeziak ere nabarmentzen ditu ikerketak: datu konparagarrien falta, metodologia ezberdin ugari, mugaz gaindiko koordinazio eskasa, edo zeharkako inpaktuei buruzko informazio bilketaren ahuleziak. Horren aurrean, hainbat neurri proposatzen ditu, hala nola ebaluaziorako esparru harmonizatuak sortzea, maila anitzeko gobernantza hobetzea eta gobernuen, enpresen, gizarte zibilaren eta herritarren artean arriskuaren kultura partekatua sustatzea.

Paradigma berri baterako lehen urratsa

Txosten hau EB mailako mehatxuen eta arriskuen ebaluazio bateraturako lehen urratsa da, eta paradigma-aldaketa bat adierazten du: erantzun erreaktibotik aurrea hartze sistemikora. Haren ikuspegi integralak iradokitzen du erresilientziak zeharkako lehentasuna izan behar duela politika guztietan, eta erantzukizun kolektiboa izan behar duela.

Nekez gerta daitekeenari aurre egiteko prestatzea, prebentzioan inbertitzea eta etorkizunari begira jardutea ezinbestekoak dira Europarentzat, bere bizi-funtzioak babestu eta epe luzera iraunkortasuna bermatu nahi duen Europarentzat.

Partekatu albiste hau